ki

Brezhoneg

Ur c'hi gwenn-ha-du.

Etimologiezh

(Anv-kadarn 1) Da geñveriañ gant ar c'herneveureg ki, ar c'hembraeg ci, an iwerzhoneg cú (tro-c'henel heniwerzhonek con) hag ar skoseg cù : deuet eus ur ger keltiek *kū, liester *kunes. Da dostaat ivez ouzh ar sañskriteg śvā (tro-c'henel śunas), an henc'hresianeg kýōn (liester kýnes), al lituaneg szuõ (tro-c'henel szuñs), al latin canis hag an alamaneg Hund.^[1]

(Furm verb) Savet diwar « ki- », pennrann ar verb « kiañ », hep dibenn-ger.

Anv-kadarn 1

	Unander	Liester
Gourel	ki /ˈkiː/	chas /ˈʃas/ pe kon /ˈkɔ̃ːn/
Benel	kiez /ˈkiː.es/	kiezed /ki.ˈeː.zet/

ki /ˈkiː/, /ˈt͡ʃi/, /ˈtʲiː/, /ˈtʃəj/ gourel (liester kon (e rannyezh Gwened, e skridoù lennegel pe kozh) pe chas (pemdez))

1. Bronneg kigdebrer kar d'ar bleiz (un isspesad d'ar bleiz eo) ha doñvaet gant mab-den. Meur a ouenn anezhañ a zo, dezho morfologiezhioù liesseurt. Anv skiantel : Canis lupus familiaris. Harzhal ha chilpat a ra ar c'hi.
   • Ken en devo truez ouzhoc’h, ma dous, ar c’hi. — (Fañch an Uhel, Soniou Breiz-Izel 2, Pariz, 1891, 1971, p. ?.)
   • Setu aze ur c'hi hag ho kaso, hag a chomo ganeoc'h betek kuzh-heol. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 16.)
   • Bara gwenn d'ar c'hi, ha barav du d'ar mevel. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 17.)
   • Lazhet ho ki, hag ho marc'h glas. — (Buhez Sant Ronan, er Barzhaz Breizh.)
   • An neb en deus c’hoant da lazhañ e gi a gav atav ur c’hleñved dezhañ. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 12.)
   • Pa welez ur c’hi o tont betek da seulioù az pez aon. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 462.)
   • Ha daou gi gouez ha diboellet. — (Kloareg Rohan, er Barzhaz Breizh.)
   • Nag e skudell ar c'hi ne veze graet va boued. — (Gwreg ar C'hroazour, er Barzhaz Breizh.)
2. Ki par. Enebet ouzh kiez.
3. Bezañ evel ur c'hi (troiennoù niverus):
   • bezañ evel ki ha kazh
   • Bezañ evel ur c’hi bihan war-lerc’h ub.
   • Bezañ evel ur c’hi war ur c'hravazh: nec'het bras
   • Bezañ brell evel ur c’hi bihan.
   • Bezañ abaf, didalvez, feal, hardizh, paour, treut, evel ur c’hi.
   • Bezañ, chom e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki
   • labourat evel ur c’hi : evel ul loen pe ur marc’h.
   • leuskel unan bennak e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki
   • yudal evel ur c'hi (pe evel ur bleiz).
4. Renadenn anv-gwan
   • divalav-ki, treut-ki, yen-ki.

Distagañ

• Breizh: "ki /ˈki/"

Deveradoù

• aergi
• aourgi
• dourgi
• gwadgi
• kiañ
• kiesa
• kiez
• kiozenn
• korrgi
• meurgi
• milgi
• morgi
• toull ar c'hi

Gerioù kevrennek

• digarez ki
• ki-bleiz
• ki-chase
• ki-choukant
• ki-deñved
• ki-douar
• ki-dour
• ki-du
• ki-foutouilhek
• ki-gaol
• ki-hemolc'h
• ki-kolo
• ki-kolveg
• ki-labour
• ki-madam
• ki-mor
• ki-porzh
• ki-red
• ki-rodellek
• ki-rous
• ki-stag
• ki-tan
• ki-saout
• ki-spagnol
• pour-ki
• treut-ki

Troioù-lavar

• bezañ ki ouzh e boan
• bezañ ki ouzh e gorf
• bezañ ki war un dra bennak
• c'hoari e gi: ober trouz
• hejañ e gi: bezañ fuloret
• kaoc'h ki du kac'het gant ar c'hi gwenn : sakreadenn
• kaout c’hoant da dennañ panez eus gouzoug ur c’hi : d’ober un dra dibosubl
• Kaout naon-ki: naon du.
• Kas e gi d’e lochenn. Kontrol d’an hini a hej e gi, an hini e gas d’e loch e lak da devel: mestr eo war e fulor.
• kousket evel ki milin
• Lakaat unan bennak e renk ar chas: ober vil da unan bennak.
• Lojañ dindan lost ar c’hi: en un ti gwall lous
• Mont da gaoc’h-ki : bezañ debret gant ur c'hi = mont da get.
• Mont kuit evel ur c’hi kannet: evel ur c’hazh gleb,
• mont e ki
• Ober ur c’hoarzh ki: skrignal
• Ober ul labour ki: ul labour diaes; kiañ.
• Ober ur paz-ki da ub.
• na stagañ e chas gant delioù kaol
• neuial evel ur c'hi plom
• neuiñ evel ur c'hi plom
• peget ar c'hi du en unan bennak
• redek evel ur c’hi klañv: buanañ ma c’hall
• Reiñ, tennañ un digarez ki: un digarez toull.
• Skuilhañ daeroù ki, goueloù ki: daeroù kazh.
• Tapout ar c’hi e-lec’h ar c’had: c’hwitout
• tennañ amann eus gouzoug ar c'hi
• tennañ panez eus gouzoug ar c'hi
• treiñ ar c'hi dre e lost

Divinadelloù

• N'ouzout ket pelec'h ema toull ar c'hi e-ti ar person ? — Dindan e lost. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 334.)
• Pegeid a zo etre an tommder hag ar yenïon (yenijen) ? — Hed ur c'hi : ur c'hi a vez tomm e revr ha yen e fri. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 334.)

Krennlavarioù

• A-benn neuze hag ac'hann di
  En devo harzhet meur a gi
• An hini a zalc'ho an askorn
  A yelo ar c'hi war-lerc'h e zorn.
• Da bep seurt oad
  E red ar c'hi war-lerc'h ar c'had. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)A vez lâret diwar-benn ar verc'hetaerien gozh.

• Diwar gi, ki ; diwar gazh, kazh
  Diwar logodenn ne vez ket a razh. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• Dre forzh heskinat (pe hegañ) ar c'hi e teu da vezañ droug
• Kamm ki pa gar
• Ki besk ha kazh diskouarnet
  N'int mat nemet da zebriñ boued
• Ki skaotet
  En devez aon rak dour bervet. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 469.), — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• E-lec'h ma staot ur c'hi
  E staot daou pe dri
• Ne vo ket bras lod pep hini :
  Hemañ a zo evel ur grampouezhenn etre nav c'hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 309.)
• N'eus ket a voeien da dennañ amann euz gouzoug ur c'hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• Pa vez aet an amann e gouzoug ar c'hi e vezer war-lerc'h. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 305.)
• Pep ki
  Zo mestr en e di — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 521.)
• Ur c'hi meret, hanter savet
  Ur c'hazh meret, hanter lazhet. Ne saver ket ur c'hi evel ur c'hazh.
• Tri bloaz o tont da gi, tri bloaz ki, tri bloaz o vont er-maez a gi. Nav bloaz e vev ar chas.
• Yenañ tra a zo en ti :
  Pennoù daoulin an ozhac'h ha fri ar c'hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 559.), — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 307.)

Troidigezhioù

• arabeg : كلب ^(ar) (kalb) gourel, كلبة ^(ar) (kalba) benel
• afrikaans : hond ^(af)
• alamaneg : Hund ^(de) gourel
• albaneg : qen ^(sq) gourel
• azeri : köpək ^(az) ; it
• bavarianeg : Hund ^(bar) gourel
• bemba : imbwa ^(bem)
• bengaleg : কুকুর ^(bn)
• bulgareg : куче ^(bg) (kuče) nepreizh
• daneg : hund ^(da)
• ekegusii : esese
• esperanteg : hundo ^(eo)
• estoneg : koer ^(et) ; peni ^(et)
• ewe : avu
• faeroeg : hundur ^(fo)
• fanti : bɔdɔm; kraman
• finneg : koira ^(fi)
• frizeg : dogge ^(fy) , hûn ^(fy)
• galizeg : can ^(gl)
• galleg : chien ^(fr)
• ganda : mbwa
• gresianeg : σκυλί ^(el) (skylí)
• gujarati : કૂતરો ^(gu)
• hebraeg : כלב ^(he)
• hensaozneg : docga ^(ang) , hund ^(ang)
• hindeg : कुत्ता ^(hi)
• hungareg : kutya ^(hu)
• ido : hundo ^(io)
• indonezeg : anjing ^(id)
• islandeg : hundur ^(is)
• italianeg : cane ^(it) gourel
• japaneg : 犬 ^(ja) (いぬ, inu)
• katalaneg : gos ^(ca) , ca ^(ca)
• kazak : ит ^(kk) (it)
• kembraeg : ci ^(cy)
• kinyarwanda : imbwa
• kirgiz : ит ^(ky) (it)
• kongo : mbwa
• kurdeg : kûçik ^(ku)
• latin : canis ^(la)
• lingala : mbwá ^(ln)
• malayseg : anjing ^(ms)
• malinkeg : wulu ^(mlq)
• marathi : कुत्रा ^(mr)
• mayaeg Yucatán : pek’ ^(yua)
• mende : ngílà
• mongoleg : нохой ^(mn) (nohoĭ)
• more : báága
• nederlandeg : hond ^(nl)
• norvegeg : hund ^(no) , tamhund ^(no)
• okitaneg : can ^(oc) , gos ^(oc)
• oseteg : куыдз ^(os) (kuydz)
• ouigoureg : ئىت ^(ug)
• ourdou : کتا ^(ur)
• papiamento : kachó ^(pap)
• perseg : سگ ^(fa)
• poloneg : pies ^(pl) ; pies domowy ^(pl)
• portugaleg : cão ^(pt)
• pundjabi : ਕੁੱਤਾ ^(pa)
• romanieg : rikonô ^(rom) ; jukêl ^(rom) (aussi cukêl ^(rom) )
• roumaneg : câine ^(ro) gourel, cîine ^(ro)
• rusianeg : пёс ^(ru) (pǒs) gourel; собака ^(ru) (sobáka) benel
• sámi an Norzh : beana ^(se)
• saozneg : dog ^(en) , hound ^(en)
• serbeg : пас ^(sr) (pas) gourel, кућка ^(sr) (kućka) benel
• shona : imbwa ^(sn)
• sinaeg : 狗 ^(zh)
• sikilianeg : cani ^(scn)
• skoseg : cù ^(gd)
• sotho an Norzh : mpša ^(nso)
• spagnoleg : perro ^(es) gourel
• sranan : dagu ^(srn)
• svedeg : hund ^(sv)
• swahili : mbwa ^(sw)
• swazi : î-njá ^(ss)
• tadjik : саг ^(tg) (sag)
• tagalog : áso ^(tl)
• tchekeg : pes ^(cs)
• tchouvatch : йытӑ ^(cv) (ĭytă)
• turkeg : köpek ^(tr)
• turkmeneg : ит ^(tk) (it)
• twi : kraman
• ukraineg : собака ^(uk) (sobáka) gourel; пес ^(uk) (pes) gourel
• vepse : koir ^(vep)
• vietnameg : chó ^(vi)
• wolof : xaj ^(wo)
• yorouba : ajá ^(yo)
• zouloueg : inja ^(zu)

Anv-kadarn 2

Ur c'hi

ki /ˈkiː/ (liester kioù)

1. Benveg a dalvez da lugañ hag a vez sanket e-barzh ur giez.

Deveradoù

• kiañ
• ki-noz

Troidigezhioù

• galleg : prise ^(fr) mâle ^(fr)

Estlammadell

E-barzh kaoc'h ki

Furm verb

ki /ˈkiː/

1. Furm ar verb kiañ e trede gour unan an amzer-vremañ, en doare-disklêriañ.
2. Furm ar verb kiañ en eil gour unan an doare-gourc'hemenn.

Gwelet ivez

• Ar pennad « ki » e-barzh Wikipedia

Daveoù

Roll an daveoù :

• ^[1] : Lexique Étymologique des termes les plus usuels du Breton Moderne

Troioù-lavar

• Bezañ krog ar c’hi du en ub : ober ur c’horfad gwarizi
• Bezañ, chom, leuskel ub, e-unan evel ur c'hi, evel ur penn-ki.
• Bezañ evel ki ha kazh: bezañ atav oc'h en em zrailhañ.
• Bezañ bet un taol ki rous : doare dizereat da gomz eus ur vaouez dougerez

• Gwiskañ botoù ront ar c’hi du : bezañ gwarizi ennañ

• Na dalvout ur bramm ki, ul louf ki, al lart eus ur c’hozh ki krouget: na dalvout un aval brein.
• Na vezañ diwar chas ar vro: heñvel ouzh na vezañ diwar saout ar vro.
• Na vezañ mat da deurel d’ar c’hi, d’ar chas : na dalvout netra
• Neuial evel ur c’hi plom (E-lec’h ma kouezh e chom) : na c’houzout neuial

• Tennañ amann, panez eus gouzoug ar c’hi:
  • pe ober un dra diaes da ober
  • pe klask gouzout ar wirionez digant unan bennak.

Daveoù

Roll an daveoù :